ایران از نخستین کشورهای جهان است که در آن حدود یک سوم زمین‌ها قابلیت کشاورزی را دارند و خوشبختانه قابلیت کشت بیشتر محصولات را داشته و از تنوع کشت برخوردار است اما با این حال نتوانسته رتبه خوبی در صادرات محصول های کشاورزی کسب کند، کارشناسان دلایل متعددی را برای این موضوع مطرح می کنند با این حال هنوز راهکاری برای رشد صادرات این محصولات به صورت جدی مورد پیگیری قرار نگرفته است.علی ایرانپور، کارشناس اقتصاد کشاورزی و نماینده مجلس شورای اسلامی در دوره نهم در گفتگو با اگزیم نیوز به بررسی عواملی که مانع از رشد تولید و صادرات کشاورزی ایران شده اند پرداخته که در ادامه می خوانید:

* اگزیم نیوز: با توجه به پتانسیل کشت ایران چرا کشور در حوزه صادرات محصول های کشاورزی توفیق چندانی نداشته ؟

برنامه ریزی مناسبی در چشم اندازهای لازم برای توسعه صادرات و تعیین خط مشی محصولاتی که ظرفیت و پتانسیل صدور دارند تدوین نشده و این موضوع باعث شده برخی کالاها را در یک سالی صادر کنیم اما سال های بعدی آن علاوه بر اینکه پیشرفتی نتوانسته ایم حاصل کنیم بلکه مجبور به واردات هم شده ایم.

متاسفانه صادرات کشور برنامه جامعی ندارد و وابسته به شرایط جوی و وضعیت آب و هوایی کشور شده است و عدم ثبات این مسئله باعث آسیب پذیری صادرات شده، لذا باید بر منطقی جامع تر تکیه کنیم و راهکار های مقابله با چالش را پیش از رخداد عوامل تهدید کننده بیابیم.

بازار جهان از محصول های سلامت و ارگانیک بیشتر استقبال می کند اما کوتاهی هایی در کشور ما در رابطه با استاندارد های لازم محصول تولیدی شده است که ریشه آن در عدم آگاهی کشاورزان از زیان های ناشی از کودهای شیمیایی و همچنین عدم نظارت کافی متولیان این امر بوده از این رو کشورهای متقاضی حاضر به پذیرش محصولات ما نیستند و حتی اگر بستر صادرات هم برای تولیدکننده ها مهیا شود، این نارضایتی متقاضیان باعث شکست آنها می شود کما اینکه سال های اخیر تجربه صادرات محصولات کشاورزی به کشورهایی همچون افغانستان، عمان و حاشیه خلیج فارس را داشته ایم اما به دلیل استفاده بیش از حد مجاز از کود و سموم محصول صادراتی بازگردانده شده است.

ظرفیت بالقوه کشت ایران به حالت بالفعل تبدیل نشده و در برخی از موارد این تنوع اقلیمی باعث عقب افتادن کشور از رقبای حاضر در این عرصه شده زیرا بر کالاهای استراتژیک تمرکز کافی نداریم و باید بر اساس نیاز، استانداردها و میزان اهمیت محصول در سبد غذایی تولید کنیم، کشور های پیشرفته دنیا که در این زمینه حرفی برای گفتن دارند در خصوص محصولات با اهمیت خودکفا می شوند تا امنیت غذایی و صادرات آنها گسترش یابد و کالاهایی که ارزش زیادی در زندگی مردم ندارد را وارد می کنند.

تنوع گیاهی ایران نباید باعث شود تا در هر گوشه و کناری بدون مدیریت صحیح و شیوه سنتی زراعت کنیم و اگر تعداد محصولات کم استراتژیک به صرف تولید انبوه و بازدهی مطلوب کشت کنیم کشور منتفع تر از زراعت محصولات متنوع اما با میزان کم می شود.

اولویت محصولات غذایی کشور در گندم، برنج و غلات روغنی است؛ به همین دلیل دولت تلاش در خودکفایی در این محصول ها دارد و باید برنامه ای برای کشاورزی صنعتی پیشرفته تدوین کنیم.

دیده شده که در کرمان، اصفهان، سیستان و بلوچستان و غیره که آب زیادی ندارد محصولاتی همچون هندوانه، خربزه و پیاز کشت شده که نه تنها سودی ندارد بلکه آب مصرفی که بابت کشت آنها مصرف می شود هم یک نوع ضرر محسوب می شود. در کشور های دیگر حتی اگر با کمبود آب هم رو به رو نشوند باز هم اراضی خود را صرف کشت چنین محصولاتی که ارزش افزوده ای ندارند نمی کنند و از سطح زیر کشت خود بهینه استفاده را می برند تا به این سبب در زمان سختی و تحریم قدرتمند عمل کنند.

* اگزیم نیوز: خرید تضمینی گندم گران تر از قیمت جهانی آن است، چرا باید این گرانی را بپذریم ؟

نرخ خرید تضمینی گندم از قیمت جهانی آن بیشتر است و دولت به دلیل تشویق کشاورزان برای زراعت این گرانی را می پذیرد و این ما به تاتفاوت را با درایت شورای اقتصاد و جهاد کشاورزی در نظر می گیرند. از طرفی هزینه های جانبی تولید و کشاورزی در کشور بالا است به همین دلیل دولت تصمیم به تشویق کشاورزان و حمایت از آنها کرده است. کشاورزی کشور ما  به دلیل استهلاک ابزارها، کمبود آب و پرتی های تولید در روش های سنتی گران تمام می شود، در کشورهای دیگر با وجود نرخ کمتر سود بیشتری نصیبشان می شود.

البته نرخ های زیاد دولتی شیوه درستی از حمایت نیست زیرا باعث ایجاد رانت می شود و زمینه سواستفاده را افزایش می دهد و طمع کاران گندم وارداتی و قاچاق را به عنوان تولید داخل به دولت می فروشند و سود هنگفتی قسمت افرادی که نه تنها یاری رسان تولید نبوده اند بلکه دشمن سرسخت تولید هستند می شود لذا باید نرخ داخلی را به قیمت جهانی نزدیک کنیم.

از جمله دلایلی که در اخبار اعلام می کنند ما به خودکفایی رسیده ایم اما در واقعیت و مصرف این طور به نظر نمی رسد ریشه در تفاوت نرخ جهانی با قیمت داخلی دارد زیرا بخشی از گندم های وارداتی را با عنوان تولید داخل معیار قرار می دهیم و همچنین حدود 20 درصد از گندمی که به سیلو ها تحویل داده می شود با خاک و ماسه برای افزایش وزن آنها اضافه می شود و حبابی در تولید گندم به وجود می آورند.

*اگزیم نیوز: آیا کشت فراسرزمینی می تواند به امر تولید و صادرات کمک کند؟

در بسیاری از کشور های پیشروی بخش کشاورزی جوابدهی خوبی از کشت فراسرزمینی گرفته اند و تصمیم بر این دارند که محصولات استراتژیک خود را با تولید داخلی و دیگر محصولات را با اولویت بندی و نیاز منطقه در محل مناسب تمرکز دهند و محصول هایی که در زندگی مردم اهمیت چندانی ندارد را در خارج از خاک وطن خود با زمینی ارزان، نیروی انسانی ارزان و آب و هوای مناسب کشت کنند و خود بر آن زراعت نظارت کنند. البته کشت فراسرزمینی در فرصت بهتری مطلوب استفاده است و در حال حاضر این طرح در ایران نمی تواند مفید قرار گیرد و هر زمانی که برنامه مدونی برای تولید استراتژیک و بر اساس اهمیت نیاز داخلی تنها یک سردرگمی را به وجود می آورد.

 *اگزیم نیوز: چرا کشاورزان نتوانسته اند سهم خود را از بازار های منطقه کسب کنند و در آخر ناچار به تخفیف های صادراتی شدند؟

تولیدکننده به تنهایی قدرت صادرات ندارد، حتی اگر این امکان هم فراهم شود بوروکراسی طولانی در ایران مانع از تداوم آنها می شود و باید ملل ها به توافق برسند تا امکان معامله تجاری بین المللی برای کشور به وجود بیاید که این موضوع بر می گردد به وزارت خانه ها و دستگاه دیپلماسی که متولی امر صادرات هستند. دیپلماسی کشور در زمینه اقتصادی باید رایزنی کند تا دست انداز های صادراتی که مانع می شوند رفع شوند. گاهی صادرکننده ها موفق به صدور کالای خود می شوند اما به دلیل اینکه سلامت و استاندارد کافی محصولات تامین نشده کشور مقصد اقدام به Report ( بازگردانی ) جنس می کند و صادرکننده برای جلوگیری از ضرر ناشی از بازرگردانی مجبور فروش با قیمتی به مراتب ارزان تر از قبل می شود.

البته علاوه بر سلامت محصول، کیفیت خوب هم از نکات لازم جنس صادراتی است و بازار پسندی هم از مهمترین فاکتور های آن است که چه در بحث ظاهری و چه در بحث صرفه اقتصادی مورد استقبال همگی قرار بگیرد.

*اگزیم نیوز: بورس کالا چه کمکی می تواند به صادرات محصول های کشاورزی کند؟

بورس کالا می تواند نقش مثبتی در قیمت های منطقی ایفا کند و شفاف سازی را در بازار نمایان کند و شفاف سازی کمک ویژه ای به صادرات می کند و دست سودجویان و دلال ها را که فرصت سوزی می کنند و فشاری بر کشاورز وارد می کنند کوتاه می کند. تفاوت چشم گیری که در فروش محصول صنعتی با کشاورزی دیده می شود در فرصت و زمان فروش است، زیرا اغلب اجناس غذایی و کشاورزی فرجه زمانی کوتاهی دارند و متاسفانه کشاورزی ایران تجهیزات و امکانات اولیه کمی دارد و و فروشنده برای جلوگیری از خرابی محصول مجبور به فروش با قیمتی نازل می شود و این معایب باعث شده تا حضور پررنگ دلال ها بیشتر حس شود و همچنین احساس نیاز به بورس کالا افزایش پیدا کند.