ایران در یکی از استراتژیک ترین موقعیت های جهان قرار دارد که در شرایط تحریمی کنونی می توان به نقطه قوت کشور تبدیل شود. ایران از شمال و جنوب به دریاهای آزاد متصل است و از طرفی با 15 کشور آسیایی همسایه است.

نزدیکی به چین و هند وارتباط نزدیک با عراق و ترکیه و همچنین دارا بودن منابع عظیم نفت و گاز و صنعتی بودن ایران همگی باعث شده نقش کشور در جهان ممتاز باشد. این در شرایطی است که در دولت یازدهم و دوازدهم ارتباط بیشتر با کشورهای همسایه به یکی از مهمترین خواسته های دولت تبدیل شد و به رغم مشکلاتی که در این زمینه وجود داشت اما از منظر اقتصادی ایران توانست سهم خود را در بازارهای منطقه افزایش دهد.

این در شرایطی است که به عنوان مثال ایران در تلاش است تا میزان تجارت خود با عراق را به 20 میلیارد دلار در سال برساند و یا روابط اقتصادی خود را با ترکیه تا 30 میلیارد دلار ارتقا دهد که این موضوعات نشان می دهد تهران عزم خود را برای ارتباط با همسایگان جزم کرده و این مسأله می تواند نقطه قوت کشور در شرایط جدید باشد.

از نظر جغرافیایی ایران با عراق، افغانستان، عمان، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قطر،کویت، امارات، بحرین، عربستان، قزاقستان و روسیه از طریق مرزهای آبی و خاکی همسایه است. این کشورها در حدود 600 میلیون نفر در مجموع جمهیت دارند و اگر جمعیت چین و هند را نیز به ان بیفزاییم عملا ایران با یک سوم دنیا ارتباط نزدیکی دارد که بسیار با اهمیت است.

با این اوصاف آنچه در عمل مشاهده می شود آن است که ایران هنوز نتوانسته از همه ظرفیت های خود برای توسعه روابط با این کشورها استفاده کند و حجم بیشتری از این کشورها واردات انجام می دهد تا صادرات.

حال به اخرین آمارها از مراودات تجاری ایران با کشورهای همسایه توجه کنید؛ طبق امار صادرات 8 ماهه کشور از 20 شریک اول 18 کشور آسیایی بوده و 9 کشور همسایه ایران محسوب می شوند.

در این بین عراق با 6.75 میلیارد دلار واردات از ایران و با در اختیار داشتن 21.5 درصد از کل صادرات ایران بزرگترین شریک صادراتی تهران محسوب می شود.

یحیی آل اسحاق رییس اتاق مشترک ایران و عراق در این زمینه با اشاره به پیشرفت ۳۳ درصدی روابط ایران و عراق در ۸ ماه گذشته گفت: در ۸ ماه گذشته توانستیم روابطمان را توسعه دهیم و امیدواریم تا پایان امسال به ۱۲ تا ۱۳ میلیارد دلار از سطح­ روابط تجاری دست پیدا کنیم بنابراین دورنمای ۲۰میلیارد دلاری روابط ما با عراق ­دور از دسترس نیست.

آل اسحاق با بیان این که مسئولان عراقی در پی خودکفایی این کشورهستند گفت: با افزایش رابطه تجاری-اقتصادی شاهد پایداری بیشتر در زمینه تجارت و منابع این دو کشور خواهیم بود.

رئیس اتاق مشترک ایران و عراق اضافه کرد: ما آمادگی داریم کالاهای مورد نیازمان را از طریق ترانزیت از طریق عراق وارد کنیم و روابط یکطرفه نباشد البته قوانین عراق باید طوری باشد که این روابط افزایش یابد.

آل اسحاق، تجار ایرانی را به سرمایه گذاری در این امر توصیه کرد و ادامه داد: ایران نیز در زمینه های مختلف صادرات به عراق از جمله انرژی، نفت، گاز، محصولات غذایی و محصولات ساختمانی آمادگی لازم را دارد. رئیس اتاق مشترک ایران و عراق اضافه کرد: ما از افزایش این روابط استقبال می کنیم؛​ همچنین اتاق بازرگانی ایران و اتاق مشترک ایران و عراق هر دو به دنبال توسعه عملیاتی روابط بین عراق و ایران هستند.

امارات دومین کشور همسایه با واردات 5 میلیارد و 100 میلیون دلار کالا از ایران و با سهم 16.2 درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران است. امارات البته مرکز عبور بسیاری از کالاهای ایرانی است با این حال این کشور یکی از مهمترین شرکای تجاری برای تهران محسوب می شود که به عقیده کارشناسان می تواند در شرایط کنونی موقعیت مناسبی را برای تجار ایرانی ایجاد کند.

در 8 ماهه امسال میزان صادرات ایران به امارات با همه اما و اگرهایی که وجود دارد 26 درصد رشد را در مقایسه با مدت مشابه پارسال تجربه کرده است. افغانستان سومین کشور همسایه ایران است که 7.1 درصداز کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده و در 8 ماهه امسال 2.24 میلیارد دلار از ایران واردات داشته که 26 درصد نسبت به پارسال افزایش داشته است.

به گزارش سازمان توسعه تجارت، ترکیه با یک میلیارد دلار، پاکستان با 860 میلیون دلار، عمان با 584 میلیون دلار، آذربایجان با 301 میلیون دلار، ترکمنستان با 290 میلیون دلار و کویت با 185 میلیون دلار سایر کشورهای همسایه محسوب می شوند که البته جزو 20 شریک اول ایران هستند.

حال باید به این ارقام صادرات به چین به عنوان دومین شریک صادراتی ایران و هند به عنوان پنجمین شریک، اضافه کنیم که نشان می دهد ایران از پتانسیل بسیار بالایی در منطقه برخوردار است.

با این حال تهران لازم است تا از همه توانایی های خود برای ارتقای صادرات به منطقه و کشورهای دیگر آسیایی استفاده کند.

در این رابطه فعالان حوزه تجاری با اشاره به این که توسعه صادرات غیرنفتی می تواند در شرایط رکودی باعث شکوفایی اقتصادی کشور شود معتقدند با این شرایط انسجام و بنیه واحدهای تولیدی نیز حفظ و حتی تقویت خواهد شد که البته لازمه حصول این امر به ارتقای کیفی محصولات و کاهش هزینه تولید به عنوان مولفه‌ای تاثیرگذار در پیشی گرفتن از رقبا برای فروش محصولات داخلی و صادرات آن به بازارهای خارجی، معطوف می شود.

در عین حال صادرات به کشورهای خارجی باید به موازات یکدیگر، در هر دو حوزه کشورهای نزدیک به ایران و دور دست پیگیری و عملیاتی شود اما مزیت کشورهای همسایه در این خصوص به نزدیک تر بودن آنها از حیث بُعد مسافت باز می‌گردد و در چنین شرایطی ، نقش آفرینی بنگاه های تولیدی کوچک و متوسط که توان اقتصادی آنها ( به نسبت بنگاه های تولیدی بزرگ ، محدودتر و ضعیف تر است ) مطلوب خواهد بود و فاصله نزدیک با کشورهای مذکور باعث می‌شود بنگاه های کوچک تر در بخش صادرات منفعل و خنثی عمل نکنند، زیرا تامین هزینه حمل و نقل برای آنها به مراتب آسان تر خواهد بود.

در این رابطه بایزید مردوخی، اقتصاددان با اشاره به این که با توسعه استفاده از ظرفیت های طبیعی مناطق مختلف کشور از جمله استان های مرزی و بهره مندی از فناوری های پیشرفته می توان ارزش افزوده بسیاری را برای تولیدات رقابتی ایجاد کرد گفت: در این رابطه قیمت تولیدات داخلی باید به گونه ای باشد که بتوان با صادرکنندگان رقیب به کشورهای همسایه رقابت کرد.

به گفته مردوخی، با وجود اینکه مناطق غربی کشور ظرفیت ایجاد صنایع تبدیلی کشاورزی را دارند اما از این مزیت برای صادرات بهره برداری نشده است.

این اقتصاددان، از معادن کانی موجود در مناطق غربی کشور به عنوان یکی دیگر از مزیت های صادراتی مهم یاد کرد که امکان تولید کالاهای صنعتی و فرآوری آنها را به ایران می دهد. این کارشناس اقتصادی تاکید کرد ایران می توانست به جای اینکه واردکننده کالا از ترکیه باشد، از بازار این کشور برای صادرات تولیدات خود استفاده کند. وی افزود: درآمد سرانه عراق به نسبت بالاست و بازار قابل توجهی به شمار می رود اما ایران در این بازار نیز چیزی برای عرض اندام نداشته است.