جایگاه ایران در جاده ابریشم قرن بیست و یکم/ آسیای مرکزی کانون توجه صادرات ایران باشد

مشاور سابق بانک جهانی با اشاره به مزیت های مشارکت ایران در جاده ابریشم قرن بیست و یکم توصیه کرد ایران با استفاده از این جاده مناسبات اقتصادی خود با کشورهای تازه استقلال یافته از شوروی سابق را افزایش دهد زیرا این کشورها کانون رشد طی سال‌های آینده اند

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، جاده ابریشم یک شبکه از راههای به هم پیوسته بود که با اهداف بازرگانی شکل گرفت که در عمل تلاش داشت تا خاور و باختر و جنوب آسیا را به هم و به شمال آفریقا و خاور اروپا پیوند دهد. این راه از چین آغاز و تا اروپا ادامه داشت.

با روی کار آمدن ژی جین‌پینگ رئیس جمهور چین، بحث راه ابریشم دریایی و زمینی قرن بیست و یکمی کلید خورد و ژی به دنبال بلند پروازیهای خود، در تلاش برای گسترش ارتباط سرزمین اصلی چین و به ویژه بخشهای غربی این کشور به اروپا است. بر سر این بلندپروازیهای ژی، عقاب روسیه و آمریکا در پرواز است و باید دید که آیا آرزوهای ژی برای کوتاه کردن مسیر ارتباطی با اروپا از مسیر ریلی به جای مسیر صرفا دریایی، با این شرایط محقق خواهد شد یا خیر.

در خصوص این که شکل گیری جاده ابریشم و آثار اقتصادی آن بر ذینفعان و از جمله ایران چه خواهد بود، با نادره شاملو به گفت وگو می نشینیم.

شاملو 33 سال در بانک جهانی شاغل بوده و در این مدت پستهای کارشناسی، مدیریت و مشاوره‌ای مهمی داشته و چندین کتاب در موارد مختلف توسعه نوشته که به چندین زبان ترجمه شده و در سطح جهان تأثیرگذار بوده است، مخصوصاً در 15 سال اخیر او به‌عنوان مشاور ارشد رئیس اقتصاددانان منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی در مباحث مختلف اقتصادی شرکت کرده است.

او به‌تازگی بازنشسته شده و هم اکنون مشاور اقتصادی سازمان‌های پژوهشی و نیز کارآفرینان در کشورهای مختلف است. وی دارای فوق‌لیسانس اقتصاد از دانشگاه جرج تاون آمریکاست. تجربه کاری و بررسی وضعیت اقتصادی کشورهای مختلف از جمله مکزیک، شیلی، برزیل، تایلند، اندونزی، مالزی، لائوس، ویتنام، پاکستان، ترکیه، یوگسلاوی سابق، کانادا، آلمان، هلند، فرانسه از سوریه و لبنان تا یمن و عربستان تمام کشورهای خاورمیانه از مراکش گرفته تا ایران است.

وی معتقد است که ایران قادر است صادرات غیرنفتی خود را دو برابر کند. او بر بهتر شدن وضعیت اقتصاد ایران به شرط افزایش مشارکت زنان در اقتصاد تأکید دارد و از اینکه آقای روحانی نیز خواستار نقش آفرینی بیشتر زنان شده ابراز خرسندی می کند.

او با تشریح اهمیت جاده ابریشم، از تشکیل کارگروههایی در آمریکا و اروپا  در بررسی این مهم خبر می دهد و با تأکید بر اینکه اقتصاد چین و آمریکا به هم وابسته است بر این باور است که آمریکا رفتارهای چین در خصوص جاده ابریشم را رصد می کند و در صورت نیاز به این مسأله نیز ورود می کند.

مشروح نقطه نظرات این مشاور سابق بانک جهانی را در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم در ادامه می خوانید.

تسنیم: جاده ابریشم قرن بیست و یکم چگونه و چطور احیا شد؟
شاملو: طرح جاده ابریشم قرن بیست و یکم از سال 2013 به وسیله رئیس جمهور چین به عنوان یک کمربند اقتصادی ابریشم و جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم مطرح شد که در نهایت قادر است چین را به غرب متصل کند. در گذشته نیز جاده ابریشم با هدف اتصال چین به غرب و غرب به چین شکل گرفته بود.

برخی جزئیات بیشتر این که ابتکار چین که در سال 2013 با عنوان «ابتکار یک کمربند- یک جاده» ارائه شد، در بر گیرنده دو شبکه عظیم یعنی «جاده ابریشم جدید» و «جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یک» می باشد. این ابتکار به مسیرهای زمینی و دریایی ای اشاره دارد که هدف آن اتصال حلقه اقتصادی شرق آسیا در یک سو و حلقه اقتصاد اروپایی توسعه یافته در سوی دیگر است که پتانسیل توسعه عظیم اقتصادی را برای این کشورها به دنبال خواهد داشت.

در طی 2 دهه گذشته، مرکز ثقل اقتصاد جهانی به دلیل جمعیت بالا، افزایش شهرنشینی و چشم اندازهای مثبت تجارت و سرمایه گذاری به سمت شرق تمایل پیدا کرده است. انتظار می رود رشد اقتصادی آینده آسیا به دلیل توسعه طبقه متوسط در داخل این کشورها، موجب افزایش تقاضای داخلی شود. این امر موجب افزایش ارتباطات و توسعه اقتصادی از طریق مسیرهای زمینی و دریایی از رهگذر انتقال کالا، خدمات، اطلاعات، نیروی کار و فرهنگی خواهد شد که اقتصاد چین را با همسایگانش یکپارچه ساخته است.

چین برای اجرایی کردن این طرح، صندوقی به ارزش 40 میلیارد دلار ایجاد کرد. از سوی دیگر تلاش کرد تا انگیزه لازم برای اجرای طرحهای زیربنایی را به کشورهای منطقه دهد. برای این کار چین بانک توسعه زیر ساخت آسیایی را با 57 عضو و 100 میلیارد دلار سرمایه تأسیس کرد و ایران یکی از اعضای مهم و موسس در آن است.

ایران در این طرح نقش کلیدی دارد چون هم یک گذرگاه انرژی در خاورمیانه است هم اینکه با 15 کشور هم مرز دریایی یا زمینی است. به لحاظ دریایی نیز یک گذرگاه آبی مهم برای رسیدن به مناطق شمالی و جنوب غربی جهان است. ایران در حمل‌ونقل کالا از چین به قفقاز و آسیای میانه، نقش تعیین کننده دارد.

تاکنون نیز چین مجامع و نشستهای متعددی برای ایجاد این جاده برگزار کرده که از این جمله مجمع ساخت مشترک جاده ابریشم دریایی است.

• چین در پی صادرات بیشتر و نیز بازارهای جدید است
تسنیم: چین با راه اندازی این جاده اعم زمینی و آبی در پی چیست در حالی که بسیاری از محصولاتش جهان را قبضه کرده است؟
شاملو: 
رشد اقتصادی چین کاهش یافته و چین برای بهبود وضعیت کلی اقتصادی خود همچنان به دنبال صادرات بیشتر و بازارهای جدید می گردد.به علاوه، برای افزایش رشد اقتصادی در مناطق توسعه نیافته چین و به خصوص مناطق غربی این کشور، یکی از بهترین بازارها برای این کشور، کشورها استقلال یافته از شوروی سابق است.

• جاده ابریشم باید برای ایران شکوفایی اقتصادی و راهی برای گفت وگوی فرهنگی فراهم کند
تسنیم: در جاده ابریشم قرن بیست و یکم ، ایران از جمله کشورهای با نقش پررنگ در این طرح است، واقعا چین چقدر به ایران فرصت بهره گیری از این فضا را به لحاظ اقتصادی و فرهنگی خواهد داد؟
شاملو: 
ایران باید سعی کند در چیزهای دیگری با چین به واسطه این جاده، از یک سو رقابت و از سوی دیگر مشارکت کند. برای این کار نیاز به تحقیقات بازار و بازاریابی های دقیق و منطقی دارد. کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق، گرایشات زیادی به ایران به لحاظ فرهنگی، تاریخی و... دارند. ایران باید با شناسایی سلایق و ارتقای محصولات خود، فراگیری زبان های این کشورها برای ارتباط بهتر با مردم این مناطق و... مردم این کشورها را به لحاظ اقتصادی دریابد. در این راهکار می توان از چین خیلی چیزها یاد گرفت که توانسته در مدت نسبتا کوتاه بازارهای صادراتی بسیاری را پیدا کند.

  در ایران باید با محصولات تراز اول خود همچون فرش ، قالی، صنایع دستی و سنتی خود و نیز انجام تحقیقات بازار، موقعیت ویژه ای برای خود به یاری این جاده ایجاد کند. جاده ابریشم در کنار شکوفایی اقتصادی باید راهی برای گفت وگوی فرهنگی برای ایران باشد.

ایران می تواند براساس مطالعات و محاسبات صندوق بین المللی پول تولیدات و صادرات غیر نفتی خود را تا 2 برابر افزایش دهد. رشد بهره وری کل عوامل تولید در ایران در حال نزول بوده است و در حال حاضر منفی است. ایران باید بهره وری را افزایش دهد. این کشور باید بکوشد صادرات خود و نیز تنوع محصولاتش برای صادرات را افزایش دهد. بازاریابی کالاها نیز بسیار مهم است.

باز تأکید می کنم ایران از کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق غافل نباشد. در این حوزه و با توجه به مرز مشترک ایران با آنها، با دنیای عرب در این حوزه رقابتی ندارد. تاریخ مشترک ، ریشه های فرهنگی و... امکان ارتباط ایران را با آنها افزایش می دهد.

تسنیم: ولی ترکیه کوشیده به لحاظ اقتصادی نفوذ زیادی بر آنها بیابد
شاملو: 
آنقدر که ما مرز مشترک با این کشورها داریم ترکیه ندارد. همین مرزها و سهولت رفت و آمدی برای ایران یک مزیت است.

تسنیم: چرا کشورهای شمالی ایران منظور استقلال یافته از شوروی سابق اینقدر مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته و شما نیز ایران را به این سو دعوت می کنید.
شاملو:
بنابر محاسبات جدید بانک جهانی رشد جهانی در آینده نزدیک تا میانه 2 درصد تا 2.5 درصد خواهد بود. برای ایران رشدی بین 4 تا 8 درصد پیش بینی می شود و برای کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق، رشدی حدود 4 درصد متصور هستند که از میانگین رشد اقتصادی جهان بالاتر است.  به این ترتیب،  کشورهای این منطقه نیازمند واردات و سرمایه گذاری  هستند. از سویی درآمد سرانه آنها بالا می رود و این یعنی افزایش قشر متوسط آنها. با بالا رفتن سطح توقعات و استانداردهای زندگی آنها، فضا برای سرمایه گذاری و نیز ورود به این کشورها افزایش می یابد. بر این اساس شناسایی سلایق آنها و تلاش برای جذب آنها به سمت ایران یک ضرورت و یک فرصت مناسب برای ایران است. در حوزه کشاورزی، وسائل خانگی و اجناس مصرفی و... ایران این بازار را دریابد.

کشورهای این منطقه، به تنهایی ترجیح می دهند به ایران بیش از روسیه و چین گرایش داشته باشند. چین در حال حاضر شرایط خاص کشورهای مذکور را دریافته است. این مناطق حدود 300 - 200 میلیون نفر جمعیت دارند. جمعیتی به اندازه آمریکا.

ما باید زودتر از چین آنها را به سمت خود بکشیم. ایرانیها باید زودتر زبان روسی و دیگر زبانهای این کشورها و نوشتن به خط سیریلیک یا غیره را برای ارتباط با این مناطق فراگیرند.

من زمانی با تاجیکها کار کردم. با اینها که رودرو و شفاهی می توانستیم حرف بزنیم ولی به صورت مکتوب با هم مشکل داشتم. چون من به خط فارسی می نوشتم و  آنها به خط سیریلیک و در عمل قادر نبودیم خط یکدیگر را بخوانیم.

باید تلاش کنیم وارد تبادلات دانشجویی، فرهنگی و سنتی شویم. ایران باید نگاهش را به این مناطق تغییر دهد. ما در چند دهه اخیر خیلی سعی کردیم که با ممالک عربی و خاور نزدیک ارتباط حاصل کنیم ولی واقعیت این است که کشورهای شمال ایران موقعیتهای بیشتری برای پیشرفت اقتصادی ما دارند.

• آمریکا در حال رصد رفتارهای چین در خصوص جاده ابریشم قرن بیست و یکم است
تسنیم: شما در آمریکا حضور دارید، واکنشهای آمریکا را به جاده ابریشم قرن بیست و یکم چطور ارزیابی می کنید؟
شاملو: 
آمریکا در حال رصد رفتارهای چین در این خصوص است. کارگروههایی نیز در این کشور و دیگر کشورها در این خصوص تشکیل شده ، حتی در بانک جهانی است. من نیز به یکی از این کارگروهها در شهر واشنگتن دعوت شدم و عضو هستم. کارگروه جاده ابریشم. این کارگروه در گام اول در پی تبادل دانش است. در این کارگروه ، سفرای کشورهای عضو جاده ابریشم، اندیشکده ها، دانشگاهی ها و نیز پیمانکاران و... حضور دارند تا موقعیتهای اقتصادی را شناسایی کنند.  از آنجا که  ایران در آمریکا سفارتخانه ندارد در کارگروهها به طور رسمی حضور ندارد.  سفیر چین نیز در این کارگروه نیست ولی نمایندگانی از اتاقهای فکر آنها حضور دارند. در این کارگروه غیر از تبادل دانش، کشورها و شرکتها رویکردهای اقتصادی را مرور می کنند  و در عمل در پی حفظ منافع کشورشان هستند. این کارگروه تاکنون 4 میتینگ برگزار کرده است.
من سعی می کنم که نام ایران در این کارگروه از یاد نرود. ولی امیدوارم ایران بتواند در اینگونه محافل به طور رسمی حضور داشته باشد.

• رسانه های آمریکایی در خصوص جاده ابریشم قرن بیست و یکم مقاومت چندانی نشان نمی دهند
تسنیم: واکنش رسانه های آمریکایی در این خصوص چیست؟
شاملو: 
رسانه های آمریکایی مقاومت چندانی در این خصوص نشان نمی دهند چون این را  می دانند که هر کاری برای بهبود وضع اقتصادی چین و این منطقه می تواند برای آمریکا نیز فوایدی داشته باشد.

• استراتژی متناقض آمریکا در خصوص چین به لحاظ اقتصادی و سیاسی
تسنیم: ولی آمریکا چندان خواستار رشد یافتن چین نیست!
شاملو: 
باید مرز دقیقی بین رشد چین به لحاظ اقتصادی آن با رشد سیاسی آن کشید. در حال حاضر چین و آمریکا وابستگی  اقتصادی زیادی به یکدیگر دارند. وقتی اقتصاد چین در حال رکود است، شرکتهای آمریکایی که در آنجا سرمایه گذاری کرده اند ضرر می کنند. چنین نیست که فکر کنیم اگر وضع اقتصادی چین بد شود، وضع اقتصادی آمریکا خوب می شود. اگر رشد اقتصادی چین به ضرر آمریکا بود، دلیل نداشت اینقدر آمریکا و رسانه های آن نگران کاهش رشد اقتصادی چین از 4 درصد به سه درصد باشند.

هر روزی که شاخص بورس های چین رکود می کند می توانیم مطمئن باشیم که شاخص داو جونز نیز کاهش خواهد یافت.  اگر رشد اقتصادی چین افزایش یابد، آمریکا بهتر می تواند کالا، خدمت و حتی اوراق قرضه اش را به چین بفروشد. پولی که آمریکا از چین می گیرد صرف تولید بهتر و سرمایه گذاری در زیرساختهای کشور می کند. البته نگرانی هایی از سوی رسانه ها در خصوص رفتن شرکتهای آمریکایی به  دنبال کارگر ارزان چین وجود دارد که به بیکاری در آمریکا منجر می شود، ولی در کل رشد بالای اقتصادی چین به نفع اقتصاد آمریکاست.

چین نیز به آمریکا وابسته است. چین از آمریکا تکنولوژی می گیرد. خودش در حوزه تکنولوژی نو آور نیست.

استراتژی آمریکا در خصوص چین به لحاظ سیاسی و اقتصادی کاملا متفاوت است. آمریکا اجازه رشد سیاسی به چین نمی دهد، رشد اقتصادی آن را در چارچوب منافع خود پیگیری می کند.

بنابراین آمریکا در بحث جاده ابریشم تا جایی که لازم باشد وارد عمل خواهد شد و فعلا در سطح تشکیل کارگروه آن را دنبال می کند.

• بایدهای ایران در خصوص جاده ابریشم
• توریسم جاده ابریشم در حال شکل گیری است 

تسنیم: چه توصیه ای در ارتباط با طرح جاده ابریشم دارید؟
شاملو:
 ایران در مقایسه با سایر کشورهای عضو جاده ابریشم، از توان اقتصادی و پتانسیلهای بالایی برخوردار است. باید به لحاظ حمل و نقل جاده ای و ترانزیتی خود را تقویت کند.
ایران باید طوری عمل کند که در پازل انتقال کالا به لحاظ ریلی و جاده ای، زمینه انتقال را سهولت بخشد و تا جایی که من می دانم، ایران در حال سرمایه گذاری در ایجاد و بهبود چنین زیرساخت هایی است.

توریسم جاده ابریشم نیز در حال شکل گیری است. تورهای گردشگری چند کشوری متعددی اعلام شده است که از همه این فرصتها ایران باید استفاده کند. از بحث تبادل دانشجو و سایر تبادلهای فرهنگی نیز غافل نماند.

علاوه بر اینها ایران باید در بسیاری حوزه ها خود را به استانداردهای جهانی نزدیک کند. طراحی جالب و کیفیت بالای کالاها نیز می تواند به مرغوبیت برند ایران کمک کند.

در کنفرانسی که من در جریان سفرم به تهران در آن حضور پیدا کردم، و هدف آن توسعه صادرات غیر نفتی بود، یکی از شرکت ها گزارش داد که به دلیل اینکه با یک شرکت سوئیسی شراکت داشته، کالاهایش را تحت برند سوئیس صادر می کرده است. این شرکت قادر بوده محصولاتش را به کشورهای همسایه صادر کند، اما زمانی که مشتریان متوجه می شوند که این محصول از ایران می آیند، خوشحال تر می شوند، زیرا برند ایران دارای شهرت و پذیرش خوبی بوده است. بنابراین تقاضا برای کالا و برند ایرانی وجود دارد. با این حال، باید برای بهبود کیفیت محصولات و توسعه حجم تولید کارهای بیشتری انجام پذیرد.

همچنین افزایش مشارکت زنان در اقتصاد یک ضرورت است.

تا جایی که شواهد و قرائن در کشورهای مختلف نشان می دهد، هیچ کشوری در دنیا نمی تواند صادرات کالاها یا خدمات خود را بدون افزایش قابل توجه مشارکت نیروی کار زنان توسعه دهد.

حتی اهداف رشدی که توسط دولت اعلام شده (رشد 4 تا 8 درصدی) تنها در صورتی قابل دستیابی است که نیروی کار بسیار بیشتری وارد اقتصاد کشور شود. مشارکت نیروی کار مرد در ایران در سطحی است که در اکثر کشورها وجود دارد.

نرخ بیکاری در میان مردان بسته به منابع مختلف، حدود 7 تا 8 درصد اعلام شده است. از این رو، گسترش نیروی کار برای دستیابی به نرخ رشد 4 تا 8 درصد حتی با کار کردن همه مردان محقق نخواهد شد. عدم مشارکت زنان در بازار منجر به فشار بر دستمزدها خواهد شد و این موجب از بین رفتن هرگونه مزیتی رقابتی خواهد گردید.

زمانی که کسی ماده 4 گزارش صندوق بین المللی پول را می خواند، یکی از اصلی ترین توصیه ها افزایش مشارکت نیروی کار زنان است.
  
آمار مشارکت زنان در ایران پایین است و باید بالا برود. اگر مشارکت زنان در اقتصاد و سیاست افزایش یابد ایران در برخی شاخصهای اقتصادی 30 تا 40 پله رشد خواهد کرد. وضع ایران در حال حاضر نیز از بسیاری از کشورها که ایران هم رده آنها اعلام می شود بسیار بهتر است ولی باید در عمل و آمار شاهد آن بود.

دیگر چالش اساسی برای ایران اتخاذ نرخ ارز صحیح برای توسعه صادرات است. تا جایی که می دانم، ایران از بیماری هلندی رنج می برد. این بدان معناست که به دلیل درآمدهای نفتی ایران، ارزش پول ملی این کشور بالاتر از حد واقعی تلقی می شود و این موجب می شود صادرات غیرنفتی پرهزینه تر باشد. از سوی دیگر، پایین آوردن ارزش ریال برای منتفع ساختن صادرات غیرنفتی، موجب افزایش هزینه واردات در اقتصاد و نهایتا افزایش تورم می شود. در نتیجه انتخاب اینکه نرخ ارز چه رقمی باشد به خصوص در شرایطی که دولت می خواهد تورم را کنترل کند و در عین حال صادرات را افزایش دهد، کار دشواری است.

در مجموع، ایران در موقعیت خوبی برای توسعه بازارهای صادراتی خود در کشورهای واقع در مجاورت جاده ابریشم قرار دارد. پیش بینی شده که تقریبا همه این کشورها نرخ رشدی بالاتر از متوسط جهانی را تجربه کنند. در نتیجه، آنها از نظر جهانی بازارهای بسیار مطلوبی خواهند بود و اگر ایران سریع اقدام نکند، کشورهای غربی این بازارها را تصاحب خواهند کرد و ایران از این بازار جا خواهد ماند. کیفیت بالا و تامین ذائقه و نیازهای مصرف کنندگان در هر بازار صادراتی ای از اهمیت برخوردار است. به علاوه، اکنون که تحریم ها برداشته شده، ایران می تواند خود را نه تنها به عنوان یک بازار مصرف بزرگ داخلی مطلوب بلکه به عنوان یک چهارپوب پایدار برای صدور کالا به همسایگان نیز مطرح سازد. این می تواند به ایران کمک کند تا سرمایه گذاری مستقیم خارجی خوبی برای تولید و صادرات در بخش غیرنفتی جلب نماید.

کد خبر 4509

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • 2 + 0 =