مدتی است که بحث برقراری تجارت ترجیحی با اتحادیه اوراسیا توسط مقامات دولتی ایران مطرح می شود. این ارتباطات از یک سو می تواند فرصتی برای گسترش بازارهای صادراتی کشور بوده و از سوی دیگر اگر مشکلات اقتصادی و بانکی داخلی حل نشود تهدیدی جدی بحساب می آید.

هدف اصلی اتحادیه کشورهای اوراسیا حذف تدریجی قوانین گمرکی داخلی، قرار دادن تعرفه خارجی مشترک در میان کشورهای عضو و هماهنگ‌سازی روندهای گمرکی آن‌هاست. در چارچوب این اتحادیه، اعضای آن موافقت خود را با تردد آزاد کالا، سرمایه، نیروی کار و خدمات در مرزهای اوراسیا اعلام کرده‌اند. اعضای اوراسیا همچنین اعلام کرده‌اند که سیاست مشترکی درزمینه انرژی، صنعت، کشاورزی و وسایل نقلیه خواهند داشت.

 ایران به جهت قرار گرفتن در بهترین موقعیت ترانزیتی بین دو دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب همچنین مسیر شرق به غرب موقعیت ویژه ای دارد که می‏تواند مسیری مناسب برای ترانزیت کالاهای کشورهای عضو این اتحادیه باشد از این منظر مسیر ترانزیتی موقعیت ویژه ای برای ایران ایجاد خواهد کرد. بازارهای این اتحادیه همچنان بازاری مناسب برای محصولات ایران به شمار می‏روند. در اوایل اردیبهشت ماه سال جاری محمدرضا نعمت‌زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد که ایران درصدد است علاوه بر کشور روسیه، با کشورهای اوراسیا نظیر قزاقستان و بلاروس نیز تجارت ترجیحی برقرار کند سوال اصلی آن است که برقراری این تجارت ترجیحی برای کدامیک از طرفین سودمندتر است؟

طبق آخرین امار گمرک جمهوری اسلامی ایران مجموع صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا در سال گذشته 439 میلیون دلار و واردات نیز 673 میلیون دلار است که بر این اساس تراز تجاری کشور با کشورهای عضو اتحادیه فوق 234 واحد منفی است عمده این تراز منفی بودن نیز به دلیل فزونی واردات ما از کشور روسیه است.

فرهاد پرند، کارشناس ارشد اقتصادی اوراسیا و عضو شورای علمی موسسه ایراس معتقد است در صورتی تجارت ترجیحی میان ایران و کشورهای عضو این اتحادیه می تواند برای ایران سودمند باشد که کالاهای ایرانی در این بازارها توانایی رقابت با کالاهای رقبا یعنی چین و ترکیه را داشته باشد.

پرند در خصوص آینده روابط تجاری ایران با اعضای این اتحادیه به اگزیم نیوز گفت: با توجه به اینکه تحقیقات علمی در خصوص حجم روابط تجاری ، روابط اقتصادی همچنین سرمایه گذاری این کشورها در ایران و برعکس با این اتحادیه انجام نشده است نمی توان پاسخ دقیقی به این پرسش داد.

وی ادامه داد: همگرایی های اقتصادی چند مرحله دارد در ابتدا مناطق آزاد تجاری ایجاد شده و در مرحله بعد موافقت نامه های تجارت ترجیحی میان کشورها بسته خواهد شد. روابط تجاری ایران با اتحادیه اوراسیا در مرحله تجارت ترجیحی بوده و ایران قصد عضویت در این اتحادیه را ندارد. باید گفت تجارت ترجیحی تیغی دولبه است به این معنی که اگر صادرات ما به کشورها زیاد باشد، تراز تجاری به نفع ما خواهد شد اما اگر ایران توانایی جذب مشتری در این بازار را نداشته باشد شاهد سیل واردات کالاها خواهیم بود و تراز تجاری ما به شدت منفی خواهد شد. بنابراین با وجود فرصت های موجود این بازار 170 میلیونی می تواند تهدیدی برای ایران بشمار آید.

پرند در ادامه با طرح این سوال که آیا کشور ما در حال حاضر از توان و ظرفیت کافی برای تولید و صادرات رقابتی به این کشورها برخوردار است یا نه، گفت: ایران در صورتی می تواند سهمی از این بازار 170 میلیون نفری اوراسیا را داشته باشد که صنایع تولیدی ما توان رقابتی داشته و بتوانند کالاهایی با کیفیت مطلوب و قیمت تمام شده پایین تولید و صادر کنند در غیر اینصورت برقراری تجارت ترجیحی برای ایران تهدیدی بشمار خواهد آمد.

این کارشناس ارشد اقتصادی اوراسیا افزود: ایران با دسترسی به آب های خلیج فارس و دریای خزر می تواند از این فرصت ترانزیتی مناسب سود ببرد چرا که کشورهای عضو این اتحادیه همگی محصور در خشکی می باشند بنابراین اجرای موافقت نامه ای مبنی بر آنکه کشورهای فوق در مسیر صادرات کالاهایشان از ترانزیت ایران استفاده کنند ظرفیت اقتصادی خوبی برای ایران ایجاد خواهد کرد. اما از منظر تکنولوژی اتحادیه اوراسیا در حد اتحادیه اروپا نیست که بخواهیم با عضویت در آن از تکنولوژی آن ها استفاده کنیم بنابراین از نظر تکنولوژی این کشورها فرصتی برای ایران بشمار نمی آیند.

پرند با اشاره به اینکه این بازار  مصرف گرا بوده و از این منظر فرصتی برای صادرات کالاهای ایرانی بشمار می آیند، گفت: اگر تولید ما صادراتی شود، مشکلاتی همچون تحریم ها، نقل و انتقالات بانکی، استانداردهای گمرکی و رقابت پذیری کالاهای ایرانی رفع شود می توان به آینده این رابطه تجاری امیدوار بود در غیراینصورت نه تنها تراز تجاری ما منفی خواهد شد که به صنایع داخلی نیز آسیب خواهد رسید. وی افزود: ما رقبای قوی در بازار اورسیا مثل چین، آمریکا، ترکیه و کره جنوبی داریم بنابراین اگر نتوانیم کیفیت و کمیت تولید صادراتی خود را ارتقا دهیم نه تنها در رقابت با کشورهای مذکور شکست خورده که بازارهای هدف خود را نیز از دست خواهیم داد. باید توجه کنیم که در بحث کاهش تعرفه ها اگر ما از آن ها آماده تر نباشیم سودی نیز نخواهیم برد.

وی در پایان افزود: به نظر من سود و زیان برقراری تعرفه های ترجیحی با اوراسیا قابل پیش بینی نبوده و نیازمند برنامه ریزی های بلندمدت دولت است.  یک راهکار می تواند ورود تکنولوژی از اروپا و صادرات مجدد کالاها باشد که تمامی این ها نیز به بررسی های جدی نیازمند است.

بنابراین باید گفت قبل از ورود به هر بازاری نیازمند تحقیقات گسترده و جدی ای و مهمتر از آن بهبود کیفیت و کمیت کالاهای صادراتی مطابق با نیاز آن بازارها هستیم و نباید صرف رکود داخلی و مازاد تولید به فکر صادرات بیافتیم چرا که در اینصورت نه تنها مشکلات داخلی حل نشده که ممکن است بر این مشکلات افزوده تر نیز شود.