شکل صادرات منطقه ای ایران در حال تغییر است و شرکای اقتصادی ایران نیز به همان نسبت در حال تغییر هستند. تحریم قطر توسط چهار کشور همسایه، تغییر جهت روابط اقتصادی و تجاری ایران با عراق، رفتارهای رقابتی ترکیه در قبال بازارهای منطقه، رشد بازارهای منطقه سی آی اس، روابط اقتصادی ایران و روسیه، عضویت ایران در مجمع اقتصادی اوراسیا، تشدید حضور چین در بازارهایی از جمله عراق و افغانستان، تغییر جهت تجاری افغانستان به سمت کشورهایی غیر از ایران، قطع روابط ایران و عربستان و ... همگی موضوعاتی هستند که شکل و ماهیت تجارت خارجی منطقه و بالطبع ایران را با تغییر روبرو کرده اند.

چندی پیش چین به دلیل مشکلات روابط بانکی بین دو کشور دریافت وجه ناشی از فروش محصولات پتروشیمی ایرانی را تقریبا به حالت تعلیق درآورد. ترکیه نیز واردات محصولات پتروشیمی از ایران را متوقف کرده بود که این موضوع نیز با پیگیری های به عمل آمده تا حدی رفع شدند.

عراق روی واردات محصولات اصلی ایران همچون سیمان تعرفه های سنگین بسته و به نظر می رسد صادرات محصولات پتروشیمی به این کشور نیز با چالش روبرو است. افغانستان نیز واردات خود را از محصولات مختلف ایرانی کاهش داده است. تمام این موارد نشان می دهد ایران در منطقه با مشکلات رقابتی و صادراتی روبرو شده و به همین شکل نیز چالش های فراوانی را می تواند در آینده مشاهده کند. البته ایران در حال صادرات مقادیر مناسب از محصولات کشاورزی و مواد غذایی به قطر است و این روند را باید به فال نیک گرفت؛ هرچند ترکیه نیز به عنوان یک رقیب قدرتمند در این بازار دست بالاتر را نسبت به ایران دارا است.

کارشناسان معتقدند هزینه های تمام شده برای کالاهای ایرانی در عراق روز به روز در حال افزایش است و تولیدکنندگان و صادرکنندگان به این بازار تلاش می کنند تا با کاهش قیمت ها و حداقل سود این بازار را در اختیار داشته باشند. اما این موضوع با اثرات منفی که روی کیفیت بر جای می گذارد تهدید دیگری را با خود به همراه دارد. بين ايران و عراق بارها توافق‌نامه حمل مستقيم كالا امضا شده است،‌ اما هيچ كدام از اين توافق‌نامه‌ها اجرايي نشده است و به ‌رغم تفاهم‌های صورت گرفته، عراق همچنان استاندارد كالاهاي ايراني را قبول نمي‌كند كه نتيجه آن افزايش هزينه تجارت بين دو كشور است.

این در حالی است که هزينه رفت و آمد تجار دو كشور نیز بالا است و همه این موضوعات روی قیمت کالا اثرات منفی بر جای گذاشته است. کارشناسان می گویند مهم‌ترین معضل ما با عراقی‌ها، روابط نامناسب بانکی است. طرف عراقی صادرات کالاهای ایرانی را فقط با دلار می‌پذیرد؛ در حالی که مشکلاتی در این حوزه هنوز پابرجاست.

در این راستا تغییر استانداردها، افزایش تعرفه‌ها، ممنوعیت ورود یک کالا و ... از جمله تصمیماتی است که باید برای حمایت از این بازار به سرعت اخذ شود. به عقیده کارشناسان با پایان یافتن حضور داعش در عراق و آزادسازی این کشور از دست گروه های تکفیری به زودی عملیات بازسازی در این کشور آغاز خواهد شد.

این در حالی است که عراق در حدود 40 میلیارد دلار سرمایه خارجی برای بازسازی نیاز دارد و از طرفی بسیاری از کالاهای اساسی مورد نیاز خود را وارد خواهد کرد. فولاد، سیمان، کاشی و سرامیک، محصولات نهایی وابسته به مس و آلومینیوم، کالاهای مختلف پتروشیمی، قیر و ... همگی کالاهایی هستند که ایران به شدت در آنها دارای مزیت است با این حال رقبای قدرتمند دیگری حضور دارند که تجربه نشان داده در این رقابت رقبای ما در عراق موفق تر عمل کرده اند.

همچنین حضور پیمانکاران ایرانی در عراق نیز بخش دیگری از خدمات بخش خصوصی کشورمان در بازار عراق است. البته برخی مشکلات اقتصادی در عراق در سال های اخیر باعث شده مشکلاتی برای فعالان اقتصادی ایرانی در این کشور به وجود بیاید به عنوان مثال ناتوانی در پرداخت هزینه های شرکتهای پیمانکاری ایرانی در عراق یکی از این نمونه ها است.

درآمد نفت عراق همچون سایر کشورهای نفتی در مدت دو سال اخیر به شدت کاهش یافته و این در حالی است که تولید نفت نیز پایین آمده است. هم اکنون گروه جدیدی از تجار در بازار عراق وارد فرآیندهای تجاری شده اند که لایه ای جدید در بدنه تجاری این کشور محسوب شده و در برابر بدنه پرسابقه تجاری این کشور فعالیت می کنند؛ اگرچه هنوز نوپاست. این در حالی است که همین بخش که بسیاری از آنها شیعه هستند تمایل بسیاری به تجارت با ایران دارند ولی محدودیت های گمرکی، استاندارد و برخی محدودیت های حمل و نقل در برابر آنها قرار داشته که بعضاً حتی توان مرتفع ساختن برخی از آنها را ندارند.

این شرایط ضرورت حمایت از این بخش تجاری در عراق را دو چندان ساخته است. هم اکنون در بازار عراق تمایل به اجناس ایرانی وجود داشته و گزینه اول انتخاب کالا ، اجناس ایرانی است. حال در شرایطی که رقابت بین کالاهای ایران و کشورهایی همچون عربستان ، اردن ، چین و ترکیه وجود دارد ، حمایت از کالاها و محصولات صادراتی ایرانی باید به عنوان یک اصل تلقی شود.

البته در صورتی که از این پس از کالاهای ایرانی در بازار عراق حمایتی صورت نپذیرد این تمایل نیز مستهلک خواهد شد. البته این فرصت دائمی نیست و اگر ما نتوانیم ازاین فرصت استفاده کنیم، و برندهای خود را معرفی کرده و تثبیت کنیم، این دوباره این بازار از دست خواهد رفت زیرا صادرات فعلی به عراق بسیار شکننده است. باید به بازار عراق به صورت واقعی و نه فقط در ادبیات محاوره ای ، به عنوان بازاری استراتژیک نگریسته شود که بخشی از آینده اقتصادی ایران را ترسیم کرده و آن را رقم خواهد زد.

در این رابطه یحیی آل اسحاق می گوید: ایران می تواند در اغلب رشته فعالیت ها از قبیل خدمات فنی ومهندسی، عمرانی، پیمانکاری، تجارت، سرمایه گذاری مشترک و غیره در این بازار حضور موثری داشته باشد.

رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق ضمن اشاره به این جمله که بازار عراق حوزه انسان های محتاط و مایوس نیست، گفت: حضور در این بازار افراد جسور و با روحیه بالا را می طلبد چرا که تجارت با عراق مانند جاده‌ای سنگلاخی همراه با محدودیت‌های زیاد و در عین حال پرسود و منفعت است.

وی در ادامه با بیان اینکه بازار عراق تا ۲۰ سال آینده بزرگترین بازار منطقه به شمار می‌آید، افزود: لازمه موفقیت برای حضور در این بازار شناخت فضای حاکم بر عراق و همچنین شناخت فعالیت‌های رقبای خارجی در تجارت با این کشور است.

آل اسحاق با تاکید بر اینکه فعالان اقتصادی قبل از حضور در بازار عراق باید مطالعات جامعی در رابطه با تجارت با این کشور داشته باشند، اظهارداشت: به جهت حضور بلندمدت در بازار عراق باید به سمت سرمایه‌گذاری و فعالیت های مشترک حرکت کرد.

وی با بیان اینکه رابطه دو کشور ایران و عراق تاریخی است، گفت: جمهوری اسلامی می تواند طولانی مدت در این بازار حضور داشته باشد چون از توان فعالیت بالا در اکثر حوزه‌های اقتصادی برخوردار است.

رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در این مصاحبه به صادرات ۸۰ درصدی خدمات فنی ومهندسی ایران به کشور عراق اشاره کرد و افزود: در دنیای امروز عرضه توان فنی و مهندسی و اجرای طرح‌های مختلف در صنایع گوناگون نقش پررنگ‌تری در مبادلات کشورها و تحکیم روابط اقتصادی پیدا کرده است.

وی با اشاره به این جمله که صادرات خدمات فنی و مهندسی امروزه در مبادلات جهانی سهم بزرگی را به خود اختصاص داده است، یادآورشد: خوشبختانه ایران از این حیث توان بالایی دارد و می تواند در بازارهای جهانی خوش بدرخشد.