یحیی لطفی نیا در سومین همایش مالی اسلامی به بررسی فرایند طراحی صندوق های سرمایه گذاری مشترک بین المللی و بین­ المللی­ شدن بازار سرمایه ایران پرداخت. این مقاله به همت حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدنقی نظرپور، دانشیار دانشگاه مفید و یحیی لطفی نیا دانشجوی دکتری علوم اقتصادی دانشگاه مفید و مدرس موسسه آموزشی عالی حکمت قم فراهم و به سومین همایش مالی اسلامی ارائه شده بود.

یحیی لطفی نیا در آغاز به موضوع جهانی شدن پرداخت و گفت: امروزه جهانی شدن به عنوان پدیده‌ای انکارناپذیر از سوی اکثر کشورها پذیرفته شده است که مقاومت در مقابل این پدیده نتیجه­ ای جز دور شدن از پیشرفت­های رو به رشد و در حال گسترش مادی و اقتصادی جهانی ندارد.در واقع جهانی شدن به مجموعه فرآیندهای پیچیده­ای که موجب آن دولت­های ملی، به نحو مطلوب و فزاینده­ای، به یکدیگر مرتبط و وابسته می­ شوند، اطلاق می­ شود.

 وی در ادامه افزود: فرایند جهانی شدن در چهار بعد مختلف فنی و فن­اوری، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرد و از جمله مهم­ترین ابعاد جهانی شدن اقتصاد، جهانی ­شدن بازارهای مالی به عنوان شاهرگ اصلی اقتصاد هر جامعه­ ای است.

مدرس مؤسسه آموزش عالی حکمت قم اظهار داشت: با جهانی شدن بازارهای مالی در سراسر دنیا، واحدهای اقتصادی­ ای که در هر کشور در طلب وجوه هستند، ناچار نیستند خود را به بازار داخلی محدود کنند. سرمایه­ گذاران یک کشور نیز نباید خود را به دارایی­ های مالی منتشر شده در بازار داخلی محدود کنند.

به گفته وی دلایل متعددی را برای رشد تحرک سرمایه در سطح بین ­الملل می­توان بیان نمود از جمله این عوامل عدم توازن در عرضه و تقاضای سرمایه در کشورها و تغییر در نگرش­های جهان در این مسئله است و تقاضای سرمایه در کشورهای در حال توسعه و ازدیاد سرمایه در کشورهای توسعه یافته، حرکت سرمایه را به یکی از ویژگی­های اصلی روابط اقتصادی بین­ المللی مبدل ساخته است.

 به عقیده این پژوهشگر دانشگاهی ایران به­ عنوان کشوری در حال توسعه با وجود منابع عظیم زمینی و زیر زمینی و هم­چنین نیروی انسانی تحصیل کرده، نیازمند توجه جدی به امر سرمایه­ گذاری به منظور تکمیل زنجیره تولید در موارد متعددی که توان رقابت با تولیدات بین­ المللی دارد، است و از طرف دیگر وجود سرمایه­ گذاران داخلی که مایل و قادر به سرمایه­ گذاری در بازارهای مالی بین ­المللی هستند، توجه به بین ­المللی نمودن بازار سرمایه باید به­ عنوان امری مهم در دستور کار متولیان امر قرار گیرد.

 وی گفت: این امر نیازمند طراحی ابزارها و نهادهای مالی جهت جذب منابع مالی خارجی و تخصیص منابع مالی سرمایه­ گذاران داخلی به ابزارهای مالی خارجی است. از جمله این نهادها که از ظرفیت بالایی برای بین­ المللی نمودن بازار سرمایه کشور برخوردار است، صندوق سرمایه­ گذاری مشترک است.

یحیی لطفی نیا در ادامه نقش سرمایه­ گذاری غیرمستقیم خارجی (FPI) در رشد اقتصادی را مورد بررسی قرار داد و گفت: عملکرد بهینه نظام اقتصادی در هر جامعه ­ای منوط به وجود دو بخش واقعی و مالی کارا و قدرتمند است. در واقع رسالت واقعی بخش مالی اقتصاد فراهم کردن یکی از تأثیرگذارترین عوامل تولید در بخش واقعی اقتصاد یعنی سرمایه، در کنار نیروی کار و مدیریت می­باشد. این امر در ادبیات مالی، تأمین مالی نامیده می­ شود.

 وی جذب سرمایه  را به دو دلیل از ضروریات اقتصاد دانست که اولی جبران استهلاک و گزینه دوم ایجاد نوآوری است.

لطفی نیا اذعان داشت:  جذب سرمایه به منظور سرمایه ­گذاری می­تواند داخلی یا خارجی باشد. که خود سرمایه گذاری خارجی به دو نوع سرمایه‌گذاری مستقیم (FDI)، یعنی سرمایه­گذاری مستقیم در بخش واقعی اقتصاد و غیر مستقیم (FPI)، یعنی سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی است.

 یحیی لطفی نیا نقش سرمایه­ گذاری غیرمستقیم خارجی (FPI) در رشد اقتصادی را برشمرد و گفت: هدف از سرمایه ­گذاری غیر مستقیم خارجی (FPI) تحصیل حداکثر سود از طریق تخصیص بهینه سرمایه در یک پرتفوی بین ­المللی است.

به این شکل که  سرمایه ­گذار در جهت نیل به این هدف با خرید اوراق قرضه و سهام شرکت­ها در معاملات بورس و حتی سپرده­ گذاری بلندمدت در بانک­های دیگر کشورها اقدام به تخصیص بهینۀ ثروتش می‌کند تا بدین ترتیب ریسک سرمایه­ گذاری ثروتش را کاهش داده و درآمد زیادتری را به دست آورد.

 وی بیان داشت: با توجه به این­که هدف از این نوع سرمایه­ گذاری سودآوری است، رابطه مستحکمی بین این نوع سرمایه­ گذاری (FPI) و رشد اقتصادی به چشم نمی‌خورد. با این حال از نظر تأمین مالی و ایجاد سرمایه در اقتصاد تأثیرگذار  و از جهت کمک به ایجاد تعامل سازنده با کشورهای مختلف جهت دست­یابی به اهداف مشترک و هم­چنین کمک به روند توسعه تأثیرگذار است.

این مدرس دانشگاه در ادامه به نقش سرمایه­ گذاری غیرمستقیم خارجی (FPI) در رشد اقتصادی پرداخت و گفت: سرمایه ­گذاری غیر مستقیم خارجی (FPI) برای اقتصاد ملی بدون نقص نیست  حتی می ­تواند منجر به بحران مالی شود و از رشد اقتصادی جلوگیری کند با این حال نتایج مطالعه­ های تجربی نشان می­ دهد که تأثیر گذاری مثبت سرمایه گذاری غیر مستقیم خارجی(FPI) بیش از معایب آن برای اقتصاد داخلی کشورها است.

 لطفی نیا ویژگی­های صندوق­های سرمایه ­گذاری مشترک را نام برد و گفت: متغیر بودن سرمایه و نقدشوندگی بالا، قیمت‌گذاری روزانه واحد سرمایه گذاری، امکان سرمایه‌گذاری مجدد، صرفه جویی در مقیاس، مدیریت حرفه ای، انعطاف پذیری و تنوع، سادگي در سرمایه گذاری، عدم تضمین سرمایه و سود  سرمایه گذاری و مدیریت بیرونی از جمله ویژگیهای مهم صندوق های سرمایه گذاری مشترک هستند.

وی در ادامه بیان داشت: از آن­جا که ابزارهای به­ کارگرفته شده برای تجهیز و تخصیص منابع مالی در صندوق  سرمایه گذاری متشرک متعارف ­مبتنی بر بهره (ربا) بودند. امکان به­کارگیری آن­ها توسط مسلمانان جهت سرمایه­ گذاری نبود. از سوی دیگر با توجه به ویژگی­های متعددی که این صندوق­ها جهت سرمایه­ گذاری و توسعه بازارهای سرمایه داشتند، نیاز به استفاده از این نهاد مالی بیش از پیش نمایان می­ شد تا این­که نخستین صندوق سرمایه‌گذاری مشترک اسلامی در سال 1986میلادی در ایالات متحده با نام صندوق امانه تأسیس شد و به وسیله اعضای صندوق امین اسلامی امریکای شمالی شروع به فعالیت کرد. صندوقی که بر درآمد مساجد ایالات متحده نظارت دارد. در ادامه، افزایش آگاهی و تقاضا برای سرمایه‌گذاری طبق اصول شرع در سطح جهان باعث شد که روند تأسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری اسلامی شدت بگیرد.

وی به موضوع طراحی صندوق­های سرمایه ­گذاری مشترک بین­ المللی اسلامی پرداخت و گفت: با توجه به ویژگی­های بیان شده برای صندوق­های سرمایه­ گذاری مشترک و ضرورت بین­ المللی شدن بازار سرمایه کشور به ­معرفی انواع صندوق­های سرمایه­ گذاری مشترک با توجه به ظرفیت­های بازار سرمایه کشور و الزامات مورد نیاز در دو بخش مجزای تجهیز منابع خارجی و تخصیص این منابع در بازار سرمایه داخلی و هم­چنین تجهیز منابع مالی داخلی و تخصیص آن­ها در بازارهای سرمایه خارجی که هر کدام از این صندوق­ها نیز به انواع مختلفی از جمله صندوق­های مبتنی بر سهام و صندوق­های مبتنی بر اوراق بهادار اسلامی (صکوک) به عنوان دو طیف حدی تقسیم می­شوند، پرداخته می­ شود.

طبق این پژوهش مزایای صندوق­­های سرمایه ­گذاری مشترک بین­ المللی اسلامی ایجاد وجه بین­ المللی،کمک به انجام سیاست­های مالی دولت، کمک به انجام سیاست­های پولی بانک مرکزی، افزایش عمق بازارهای مالی داخلی،متنوع نمودن سبد دارایی سرمایه ­گذاران داخلی و کاهش هزینه معاملات برون مرزی است.

یحیی لطفی نیا چالش های روبروی صندوق های سرمایه گذاری مشترک بین المللی را چالش­های اقتصادی، چالش های شرعی و چالش های حقوقی عنوان کرد و افزود: چالشهای اقتصادی این حوزه شامل ناقص بودن نهادهای مالی بازار سرمایه، تحریم­های اقتصادی، سرایت بحران و ریسک نرخ ارز هستند.

لطفی نیا در خصوص چالش های شرعی گفت: از جمله مهم­ترین چالش­های که نظام مالی اسلامی در راستای بین­ المللی برای ارایه راه‌کارهای یک­دست برای بازارهای مالی اسلامی با آن مواجه است، وجود مذاهب فقهی متعدد و نبود تفسیر واحدی در چارچوب این دیدگاه­های فقهی در مورد مسایل مالی است. بر این اساس توجه به الزامات شرعی از سوی رکن نظارت صندوق و مدیریت به عنوان یکی از مسایل مهم باید مورد توجه قرار گیرد. به این طریق که مدیریت در هنگام خرید اوراق بهادار مختلف در پرتفوی صندوق به این امر توجه نماید که اوراق منتشر شده بر اساس فقه امامیه است یا خیر. برای رفع این چالش پیشنهاد می­ گردد که در کنار اقدامات نظارتی متعارف که در صندوق­های سرمایه­ گذاری مشترک صورت می‌پذیرد، رکن نظارت شرعی مستقل جهت نظارت بر امر تجهیز و تخصیص منابع مالی این صندوق­ها به ­کار گرفته شود. 

این مدرس دانشگاه اذعان داشت: از دیگر چالش­های که در ارتباط با بین ­المللی شدن بازار سرمایه از طریق صندوق­های سرمایه­ گذاری مشترک بین ­المللی اسلامی طراحی شده می­ توان عنوان نمود چالش­­­­­­­­­­­­­­­های حقوقی است. این چالش از وجود قوانین متفاوت در کشورهای مختلف در ارتباط با چگونگی برخورد با سرمایه­ گذار خارجی در ارتباط با میزان و زمان آورده استکه وجود تفاوت در این امر تا حدودی سرمایه­ گذاران را از سرمایه­ گذاری در بازارهای مالی خارجی منصرف می­نمایند.

 وی  در انتها بیان داشت: بنابراین برای غلبه بر این چالش و کاهش آن توجه به قوانین بین­ المللی و امضای تفاهم نامه های همکاری بین کشورهای اسلامی از طریق بانک توسعه اسلامی پیشنهاد می­ گردد.