در حالیکه در شرایط پسابرجام غالب تمرکز بر روی باز شدن درهای ایران به روی اقتصاد دنیاست، کارشناسان اقتصادی معتقدند ظرفیت 500 میلیونی تقاضای بالقوه در منطقه بعنوان بازاری مناسب برای کالا و خدمات ایران کمتر مورد توجه و بررسی قرار می گیرد. ایران با مرزهای بسیار طولانی خود با هشت کشور مرزهای زمینی مشترک داشته و با هفت کشور دیگر به واسطه مرزهای دریایی همسایه محسوب می­شود. پنج کشور افغانستان، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و ارمنستان کشورهای محصور در خشکی هستند که می­توانند به واسطه ایران امکان دسترسی به آب­های آزاد را پیدا کنند.

تمامی یا بخش­های مهمی از اغلب کشورهای همسایه برای قرن­ها جزئی از امپراتوری ایران قدیم بوده و لذا اشتراکات فرهنگی و زبانی زیادی وجود دارد. غیر از ایران بیش از پانصد میلیون نفر در این منطقه از آسیا زندگی می کنند که  به همراه قطر، بحرین، عربستان، تاجیکستان، روسیه، کویت وعمان پانزده همسایه ما می شوند.

در این بین  کارشناسان معتقدند هرچند ایران در شرایط فعلی با رکود اقتصادی بالایی دست و پنجه نرم می کند و غالبا این مبحث مطرح می شود که ریشه اصلی رکود فعلی نبود تقاضا در اقتصاد ایران است، اما با وجود تقاضای مناسب در کشورهای همسایه چرا موتور رونق اقتصادی ایران به حرکت در نمی آید؟ به عبارتی ایران قادر است حتی با فرض پایین بودن تقاضا در داخل از موقعیت های موجود در کشورهای همسایه به خوبی بهره برداری کند. این در شرایطی است که سایر کشورهای منطقه نیز به دنبال جذب سریع و پرقدرت بازار منطقه هستند.

در این بین بهره برداری از این فرصت در میان رقبای بزرگی چون چین، هند، ترکیه و روسیه پس از برجام چه راهکارهایی را طلب می کند؟ آیا ایران با وجود تحریم های طویل المدت این توانایی را دارد که بخشی از بازار منطقه را از آن خود کند؟

دبیر کمیسیون انرژی، نفت و محیط زیست اتاق بازرگانی ایران در گفتگو با پایگاه خبری تحلیلی اگزیم نیوز در این باره گفت:  در زمینه انرژی می توان تغییرات تقاضا را در منطقه به خوبی حس کرد به طوریکه افزایش فروش نفت کشور محسوس بوده است. به گفته حامد فرنام صادرات نفت به هند حدودا دوبرابر شده است، با این حال در زمینه تولید غیر نفتی که منوط به افزایش تولید صنعتی است بخاطر مشکل نقدینگی نتوانسته ایم تحرک محسوسی داشته باشیم.

وی افزود: در گذشته نقدینگی در دست مردم بود که تورم را دامن می زد. دولت تصمیم گرفت که از طریق بانک مرکزی و وزارت اقتصاد نقدینگی را از بخش مصرف به بخش تولید انتقال دهد. فرنام در ادامه گفت: دولت در بخش جمع آوری نقدینگی تا حدودی موفق عمل کرده اما برای تزریق آن به بخش تولید این فرایند به کندی صورت می گیرد و همچنان شاهد رکود در این بخش هستیم.

وی در ادامه افزود: دولت کارهای زیرساختی را در بخش تولید انجام داده و باید منتظر بمانیم تا نتیجه حاصل شود. همه پیش بینی ها در این زمینه بستگی به بخش تولید دارد. وی با اشاره به این که فرصت ها پشت سر هم ایجاد می شوند گفت: کشور آمادگی استفاده از همه فرصت ها را در آن واحد  ندارد به عنوان مثال دست و پنجه نرم کردن همزمان با رکود و تورم باعث کندی واکنش در این حوزه شده است.

فرنام در خصوص اهمیت توجه به تقاضای بین المللی گفت: بعنوان مثال در صنعت فولاد و آلومینیوم همه معادله ها به تقاضای جهانی بستگی دارد و نیاز جهان است که حجم تجارت ما را با کشورها تعیین می کند.

وی با اشاره به اهمیت و کم دردسر بودن بخش خدمات به ظرفیت های خدماتی و گردشگری کشور اشاره کرد و گفت: با توجه به ظرفیت های بالقوه ایران در زمینه گردشگری ما می توانیم در فضای پس از برجام از اعتماد ایجاد شده بین کشورها استفاده کرده  و زمینه را برای بهره برداری از آن فراهم کنیم.

به گفته وی به نظر می رسد لازم است نقش ایران به عنوان قطب تجارت منطقه (با توجه به سابقه تاریخی و موقعیت جغرافیایی با کریدورهای شرق-غرب و شمال-جنوب و دسترسی به دریاهای آزاد و همچنین رفع تدریجی موانع سیاسی و تجاری ناشی از تحریم­ها) و استفاده از کلیه پتانسیل­های حمل و نقل و ترانزیت کالا، به ویژه جهت ارائه خدمات به کشورهای محصور در خشکی شمال و شمال-شرق ایران. مشارکت در توسعه زیرساختارها جهت توسعه حمل و نقل زمینی/هوایی/دریایی و ترانزیت کالا از طریق ایران تعریف شود.

فرنام در ادامه افزود: همچنین لزوم سیاست گزاری های اقتصادی مناسب همچون اعطای اعتبارهای صادراتی مدت­دار به کشورهای واردکننده کالاها و خدمات ایرانی، حداقل دخالت مستقیم بخش دولتی و حمایت از بخش خصوصی واقعی جهت توسعه مبادلات اقتصادی و تجاری، سرمایه­گذاری مستقیم/مشترک ایران در امتداد زنجیره تولیدات صنعتی داخلی در کشورهای همسایه جهت صادرات کالاهای صنعتی کاملا محسوس است.

به عقیده این عضو اتاق بازرگانی دسترسی به بازارهای همسایه و صادرات، سرمایه­ گذاری شرکت­های ایرانی جهت تولید/فرآوری بخشی از مواد اولیه در کشورهای همسایه برای صادرات به ایران، حمایت از سرمایه­گذاران کشورهای منطقه جهت سرمایه­گذاری مشارکتی در صنایع پالایشگاهی/ پتروشیمی ایران و ایجاد صنایع پایین­دستی وابسته به واحدهای ایرانی در کشورهای همسایه، خدمات فنی و مهندسی و بکارگیری ظرفیت­ها و توان پیمان­کاری ایران جهت اجرای پروژه­های اقتصادی در سطح منطقه، سرمایه­گذاری و توسعه توریسم و گردشگری، حمایت از ترویج برندهای ایرانی و توسعه شبکه توزیع آنها در سطح منطقه و جلب همکاری کشورهای همسایه برای کنترل قاچاق کالا به ایران احساس می شود.