هر چند در دهه‌های اخیر به موازات توسعه اقتصادی سهم بخش کشاورزی در اقتصاد کشور کاهش یافته اما به موازات افزایش تقاضا برای مواد غذایی درنتیجه افزایش جمعیت، توسعه شهرنشینی و افزایش درآمد یکی از نقش‌های اصلی این بخش که تامین غذا و پاسخ گفتن به تقاضای فزاینده بوده با چالش روبرو شده است. شکاف فزاینده میان عرضه و تقاضای مواد غذایی سبب شده که بیلان واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی در سال‌های اخیر روندی شتابنده بخود بگیرد. دولت‌ها نیز بویژه در دولت گذشته به سبب افزایش درآمدهای نفتی برای پر کردن این شکاف به سوی راه آسان تر که همان واردات است گرایش بیشتری نشان داده اند .

دکتر بهاالدین نجفی کارشناس و صاحبنظر ارشد بخش کشاورزی در این رابطه در گفتگو با اگزیم نیوز می گوید: در ایران از دیر باز در رابطه با بخش کشاورزی روش‌های دوگانه اعمال شده است. از یکسو سیاست پرداخت یارانه نهاده‌ها اعمال شده و به نهاده‌هایی چون کود و سم یارانه پرداخت شده و همچنین درآمدهای کشاورزی از مالیات معاف است. از سوی دیگر دولت با هدف پایین نگهداشتن قیمت محصولات کشاورزی از طریق خرید محصولات اساسی مانند گندم به قیمت پایین و یا از طریق کاهش بدون برنامه تعرفه‌ها و واردات بی رویه و در زمان نامناسب و همچنین ممنوعیت و محدودیت صادرات برخی محصولات کشاورزی با هدف تامین نیازهای داخلی سیاست عدم حمایت و اخذ مالیات پنهان از کشاورزی را در پیش گرفته است. به گفته وی برآیند این سیاست‌های دو گانه در بخش کشاورزی در بیشتر موارد و بویژه در مورد محصولات اساسی منفی بوده و موجبات تضعیف بازدهی سرمایه گذاری در بخش کشاورزی در مقایسه با بخش های دیگر اقتصاد و کاهش انگیزه تولید را فراهم آورده است.

به گفته وی مسئله اساسی دیگری که تولید کنندگان محصولات کشاورزی بویژه کشاورزان خرده پا با آن روبرو هستند ساختار ناقص بازار محصولات است. علیرغم آنکه در دهه‌های اخیر تا حدی تکنولوژی به بخش تولید راه یافته و عملکرد محصولات افزایش یافته است ولی ساختار بازار محصولات کشاورزی بطور عمده سنتی است. نجفی افزود: در چنین بازاری تولیدکنندگان از قدرت چانه زنی اندکی برخوردار بوده و ناچار به فروش محصولات تولیدی خود با قیمت پایین به واسطه‌ها، عمده فرشان، میدان داران و یا خریداران محلی هستند.

این صاجبنظر اقتصادی در ادامه گفت: هر چند عمده فروشان و واسطه‌ها خدماتی در بازار محصولات انجام داده و بایستی بمنظور حفظ انگیزه آنان برای ارایه این خدمات پاداش مناسبی دریافت دارند ولی بررسی ‌هانشان می دهد که در غالب موارد اختلاف میان قیمت دریافتی تولید کننده و مصرف کننده زیاد بوده و در برگیرنده سود انحصاری است. این امر نیز به نوبه خود موجب کاهش بازده سرمایه گذاری و تضعیف انگیزه تولید شده است.

نجفی چالش دیگری که بخش کشاورزی با آن مواجه است را عدم توجه به تحقیقات کشاورزی بویژه در سال‌های اخیر دانست؛ بطوری که مراکز تحقیقات کشاورزی به رغم بر خورداری از پژوهشگرانی که در سال‌های گذشته با سرمایه گذاری زیاد آموزش دیده اند به سبب نداشتن امکانات و بودجه تحقیقاتی غالبا امکان استفاده از دانش خود را نداشته و به تدریس در مراکز آموزش عالی غیر دولتی مشغول شده اند و از حرکت در مسیر اصلی بازمانده اند.

به گفته وی با پیدایش تغییرات آب و هوایی و محدودیت آب و در نتیجه زمین قابل کشت تنها راه افزایش تولید افزایش بهره وری است و این امر نیزبه انجام تحقیقات کشاورزی نیاز دارد. بهمین رو نقش مراکز تحقیقات کشاورزی در این رابطه در سال‌های اخیر چشمگیر تر شده است.

این استاد بازنشسته دانشگاه مسئله دیگری که کشاورزی ایران با آن روبرو بوده و در سال‌های اخیر به سبب بروز خشکسالی ابعاد بیشتری یافته را محدودیت منابع آبی اعلام کرد و گفت: به گونه‌ای که کشاورزانی که از منابع آب زیر زمینی استفاده می کنند به علت پایین رفتن سطح سفره آب زیر زمینی مجبور به کف شکنی و دسترسی به منابع آبی در اعماق پایین تر شده اند. افزون بر این به سبب افزایش جمعیت در روستاها و نبود گزینه‌های شغلی در بخش غیر کشاورزی و در نتیجه افزایش سطح زیر کشت، حفر چاه‌های غیر مجاز افزایش قابل ملاحظه یافته و در نتیجه بسیاری از دشت‌های کشاورزی در زمره دشت‌های بحرانی و ممنوعه گروه بندی شده‌اند.

وی افزود: در نتیجه سد سازی‌های بی رویه بسیاری از سدها از ذخیره آبی کافی برخوردار نبوده و ظرفیت واقعی آنان بسیار کمتر از ظرفیت اسمی بوده و در مواردی به حدود 30 درصد نیز می رسد. وی گفت: ساخت سد در ایران در بسیاری موارد بدون توجه به آثار زیانبار زیست محیطی انجام گرفته که خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها از جمله آثار منفی آن بوده است.

به گفته وی در مقابله با چالش‌های موجود در عرصه کشاورزی و غذا نخستین کار آن است که از شیوه سعی و خطا دست بر داشته و از تجربیات خود و دیگران بهره جسته و با شیوه‌ای علمی و با بهره گیری از دانش اقتصاد کشاورزی راه‌حل‌های عملی ارایه نمود. وی افزود: در این مسیر باید توجه داشت که تنها تحلیل و ارایه راه‌حل کافی نیست و باید از طریق بر قراری تماس سیستماتیک با سیاستمداران و تصمیم گیران آنان را به اجرایی کردن پیشنهادها متقاعد ساخت و این رسالتی است که بر عهده دانش آموختگان اقتصاد کشاورزی بطور اعم و انجمن اقتصاد کشاورزی بطور اخص است.