در کنار روابط رو به توسعه سیاسی ایران و روسیه که در سال های اخیر بیش از همیشه تقویت شده روابط اقتصادی نیز همواره روند رو به رشدی را پشت سر گذاشته است با این حال آنطور که کارشناسان می گویند سرعت رشد روابط اقتصادی دو طرف هیچگاه به خوبی روابط سیاسی نبوده به طوریکه در حال حاضر هدف گذاری روابط اقتصادی و تجاری دو طرف 5 میلیارد دلار است اما رقمی که به آن دست یافته ایم به 2 میلیارد دلار نیز نمی رسد.

این در حالی است که حتی تعریف شرایط خاص و ایجاد مزیت های تجاری بین دو طرف نیز نتوانست تغییر جدی و مهمی را در این روابط ایجاد کند تاجاییکه در حال حاضر بررسی ها نشان می دهد کل سهم ایران از صادرات محصولات کشاورزی به روسیه یک درصد بیشتر نیست و این رقم برای صادرات صنایع غذایی به یک دهم درصد می رسد.

این ارقام نشان می دهند مراودات تهران-مسکو بسیار ضعیف بوده و نیازمند اهرم های تقویت کننده می باشد. در این راستا پایان هفته گذشته نمایشگاه فرصت های مواد غذایی در هتل پارسیان برگزار شد که در آن تجار و بازرگانان و برخی مسوولان نیز سخنرانی کرده و به اظهار نظر پرداختند.

بررسی ها نشان می دهند در حال حاضر ایران در حدود 300 میلیون دلار محصول به روسیه صادر می کند درحالیکه این کشور رقمی بیش از 180 میلیارد دلار واردات در سال دارد که نشان می دهد ایران اصلا جزو شرکای جدی این کشور در حوزه تجارت محسوب نمی شود. این در حالی است که روسیه به عنوان یکی از کشورهای مهم در بلوک های اقتصادی گوناگون می تواند نقش جدی را برای ایران ایفا کند.

روسیه در حال حاضر در حوزه های بانکی و کارگزاری، حوزه تجاری، حوزه سرمایه گذاری های مشترک، حوزه پروژه های فنی و مهندسی، صنایع نفت و گاز و ... می تواند برای ایران یک فرصت مهم تلقی شود و این در حالی است که بیشتر توجه فعالان اقتصادی کشورمان به حوزه های غذایی است که البته این حوزه نیز برای آن که به بستر مهمی برای روابط دو طرف تبدیل شود نیازمند تغییرات گسترده ای است.

به عقیده فعالان این حوزه تفاوت جدی ذائقه ایرانیان و مردمان روسیه باعث شده تولیدات غذایی ایرانی مورد علاقه مردم این کشور نباشد و در این بین شاید تنها برخی محصولات کشاورزی مانند میوه جات و سبزیجات از بازار بهتری برخوردار باشند. در حال حاضر بیش از 40 درصد واردات محصولات غذایی و کشاورزی روسیه را ایران می تواند تأمین کند اما این ظرفیت مورد استفاده قرار نگرفته است.

متأسفانه ایران در حوزه های صنعتی نیز مورد علاقه روسیه نیست. در حال حاضر روسیه از خودروهای تولیدی ایرانی وارداتی ندارد و یا کل سهم واردات صنایع فلزی ایرانی توسط مسکو به یک دهم درصد می رسد که بسیار ناچیز است. در این بین در سال های اخیر به رغم آن که روسیه یکی از طرفداران مهم ایران در گروه 1+5 به شمار می رفت اما موانع بانکی ناشی از تحریم ها مانع از ارتقای سطح روابط دو طرف می شد که بعد از تحریم ها تلاش شد تا این موانع برطرف شوند.

معضل دیگر بالا بودن تعرفه های واردات روسیه، چالش های حمل و نقل، مشکلات انتقال پول، استاندارد نبودن تولیدات ایرانی، عوارض بالای صادراتی، افت مداوم ارزش روبل و مسایلی از این قبیل بود که مانع از آن شد تا روابط دو طرف تقویت شود. با این حال تاکنون جلسات، نشست ها و همایش هایی که برگزار شده نتوانسته باعث شود تا تراز تجاری ایران و روسیه با جهش قابل توجهی روبرو شود.

رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه در این رابطه با اشاره به این که روسیه سالانه 40 تا 45 میلیارد دلار از سراسر دنیا محصولات کشاورزی وارد می‌کند، گفت: سهم ایران 300 تا 400 میلیون دلار است.

عسگر اولادی معتقد است تجارت ایران با کشورهای دورتر مانند چین حدود 42 تا 43 میلیارد دلار است در حالی که با کشور همسایه روسیه 2 میلیارد دلار است که حدود یک میلیارد و 600 میلیون دلار آن از روسیه به ایران وارد و حدود 400 میلیون دلار هم از ایران به روسیه صادر می‌شود.

وی با بیان اینکه تجارت ایران و چین در سال 2017 به مرز 50 میلیارد دلار نزدیک می‌شود، گفت: با کشورهای مختلف از جمله عراق، افغانستان و هند تجارت ما بیشتر از روسیه است و باید دلیل این امر را جستجو کرد.

عسگراولادی افزود: هم اکنون روزانه یک پرواز از تهران به مسکو برقرار است که رسیدن به جنوب روسیه و آستاراخان از طریق آن با معطلی زیادی مواجه است و می‌خواهیم که این مشکل با تعامل دو کشور حل و برنامه پروازی برای آن در نظر گرفته شود.

رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با بیان اینکه برای گسترش روابط تجاری دو کشور 3 مشکل وجود دارد، گفت: مشکل اول روابط بانکی است و باید تعداد بانک‌های کارگزاری دو کشور بیشتر شود.

وی با بیان اینکه مشکل دوم حمل و نقل است، گفت: حمل و نقل ریلی ما برای کالاهای تجاری بسیار ضعیف است و نمی‌توانیم مواد کشاورزی را با استفاده از خط ریلی صادر کنیم.

عسگراولادی افزود: مشکل بعدی در زمینه توسعه صادرات مربوط به مشکلات گمرکی است که باید حل شود ضمن اینکه بازرگانان که کالا صادر می‌کنند در گمرک ارزش کالاهای صادراتی خود را کمتر بیان می‌کنند.

سبک تجارت خارجی ایران باید مدرن شود

قائم مقام سازمان توسعه تجارت نیز در رابطه با روابط ایران و روسیه گفت: عمده شرکت‌های ایرانی کوچک و غیررقابتی هستند و توان رقابت صادراتی با شرکت‌های بزرگ تجاری دنیا را ندارند.

محمدرضا افزود: باز شدن بازارهای تجاری مثل عراق و افغانستان ما را دچار خطای استراتژیک کرد و فکر می‌کنیم هر کشور دیگری که دروازه‌های تجاری خود را به روی ما باز می‌کند شبیه این دو کشور است.

وی اضافه کرد: روسیه یکی از بازارهای مدرن دنیاست و وقتی شما می‌خواهید وارد بازار مدرن روسیه شوید باید ادبیات بازار مدرن را بشناسید و باید بدانید این بازار مثل عراق و افغانستان نیست که هر روز با یک قیمت و با یک کیفیت کالایی را به آنجا صادر کند.

قائم مقام سازمان توسعه با تأکید بر اینکه مشکل اساسی از مدرن نبودن بازار ایران است، گفت: وقتی این بازار مدرن شود شبکه‌های پشتیبان حمایتی برای صادرات در خود ایران شکل می‌گیرد و وقتی این شبکه‌ها شکل بگیرد قابلیت و صدور کالاهای تولیدی داخل را هم خواهند داشت که تحقق این کار نیازمند حمایت بخش دولتی و خصوصی است.

وی افزود : باید جایگاه خودمان را نظام تجارت جهانی تعریف کنیم و اگر این نظام را به درستی تعریف نکنیم قطعا بازنده اصلی تجارت ما خواهیم بود.

مودودی با بیان اینکه در سازمان توسعه تجارت مشوق‌هایی را برای توسعه تجارت در نظر گرفته‌ایم ، گفت : از محل این مشوق‌ها سال گذشته خط هوایی تهران - آستاراخان راه‌اندازی شد اما متاسفانه در بهترین حالت فقط 13 نفر متقاضی استفاده از این خط هوایی بودند.

وی افزود: از خط دریایی هم استفاده بهینه نشده است و در بهترین حالت با 30 درصد ظرفیت به سمت روسیه حرکت می‌کند.

مودودی با بیان اینکه نوع نگاه ما به تجارت از دیگر کشورها متفاوت است ، گفت: حتی برای واردات کالاهایی مثل میوه و پنبه که تولید داخلی نداریم یا تولید داخلی‌مان هم کم است با اکراه عمل می‌کنیم زیرا نگران هستیم که مبادا میوه‌های تولیدی فصل از این واردات لطمه ببیند و با این روند نمی‌توان شیب تند تجارت خارجی را محقق کرد.

وی افزود : 50 درصد صادرات دنیا به کشورهایی است که با آنها قرارداد تعرفه ترجیجی دارند، اما در ایران این رقم بسیار ناچیز و فقط 3 درصد است.

مودودی اضافه کرد: براساس گزارش 2011 سازمان جهانی تجارت درخصوص وضعیت تجارت بین کشورها براساس قراردادها و تعرفه‌های ترجیحی در سال 1990 تعداد تعرفه‌های ترجیحی بین کشورها تنها 70 فقره بوده و در سال 2110 به 600 فقره رسید که هم از نظر تعداد فقرات و هم پوشش اقلامی که مشمول تعرفه ترجیحی می‌شدند در این 20 سال رشد زیادی داشته است.

قائم مقام سازمان توسعه تجارت گفت : اخیرا گزارش جدیدی از سازمان جهانی تجارت منتشر شده که آمده است 50 درصد از اقلامی که در دنیا تولید می‌شود به کشورهایی است که دارای توافقات ترجیحی هستند.

وی ادامه داد: بنابراین، این گزارش نشان می‌دهد که توافقات منطقه‌ای در تجارت سهم زیادی دارد و هر سال هم سهم آن بیشتر می‌‌شود.

مودودی با طرح این سؤال که کشور ایران به عنوان یکی از پرهمسایه‌ترین کشورهای دنیا چقدر از ظرفیت توافقات ترجیحی و صادرات به کشورهای همسایه استفاده کرده است؟ گفت: سهم تجارت ایران با کشورهای غیرهمسایه بیشتر از بسیاری از همسایگان است.

قائم مقام سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه در طول سال‌های گذشته تحولات خوبی را در عرصه تجارت خارجی تجربه کردیم، افزود: در 15 سال گذشته صادرات غیرنفتی‌ 10 برابر شده است.

وی با اشاره به اینکه صادرات غیرنفتی کشور از 4.2 میلیارد دلار سال 1380 به 44 میلیارد دلار در سال 1395 افزایش یافته است، اظهار داشت: این سوال مطرح می‌شود که این صادرات ناشی از برنامه‌ای هوشمندانه و مدون بوده یا اینکه به‌ صورت اتفاقی بوجود آمده است که باید بگویم بخشی از این افزایش صادرات هوشمندانه و بخشی هم به‌صورت اتفاقی رخ داده است.

مودودی گفت: در سبد صادراتی ما محصولات پتروشیمی محصول یک اندیشه درست برای ایجاد فرصت‌های بیشتری برای صادرات بوده است و باز شدن فضای سیاسی عراق و افغانستان به نفع ایران و سقوط صدام و طالبان باعث شد دو بازار بالقوه ما فعال شود و این امر سبب شد موقعیت خوبی را در این دو کشور به لحاظ صادرات غیرنفتی تجربه کنیم.

قائم مقام سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه اما ظرفیت بسیاری از کشورهای همسایه ما برای صادرات به صورت بالقوه مانده است، تصریح کرد: دو مشکل اساسی در این بخش وجود دارد.

وی با تأکید بر اینکه مشکل اول در رابطه با بحث توافقات ترجیحی است ، تصریح کرد : در ازای صادراتی که قرار است انجام دهیم حاضر نیستیم بازارما را در اختیار کشور مقابل قرار دهیم.

مودودی گفت : بازار در برابر بازار استراتژی تجاری امروز تمام دنیا به ویژه کشورهایی است که در حوزه تجارت ترجیحی کار می‌کنند.

قائم مقام سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه ایران با 7 کشور قرارداد تعرفه ترجیحی دارد که یکی از این قراردادها با سوریه در قالب تجارت آزاد است، گفت: تجارت ما از طریق قراردادهای تعرفه ترجیحی بسیار کم و تنها 3 درصد است.

وی افزود : مذاکرات برای پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا نهایی شده است و تا چند روز آینده با حضور مقامات ارشد این توافقنامه به مرحله نهایی می‌رسد.

مودودی با طرح این سؤال که چرا ما در برقراری روابط تجاری با کشورهایی که با آنها توافقنامه ترجیحی داریم موفق نبوده‌ایم، گفت: در ایران در دهه 60 و 70 به دلیل شرایط خاصی سیاسی کشور تولید کننده همه محصولاتمان بودیم و همین امر امروز به مانعی برای توسعه تجارت شده است در حالی که ما می‌خواهیم با تمام دنیا تعاملات تجاری داشته باشیم.

قائم مقام سازمان توسعه تجارت تصریح کرد: در مذاکرات با کشورهای مختلف کالاهایی را که قرار است صادر شود ، مشخص می‌کنیم اما وقتی می‌خواهیم کالایی را از سایر کشورها به کشورمان وارد کنیم برای ما تصمیم‌گیری سخت است، زیرا هر کالایی را که بخواهیم وارد کنیم یک بخش از بدنه اقتصادی ماست.